Ε΄ Δημοτικού Γλώσσα Ενότητα 7: Η Μουσική Γραμματική-Συντακτικό Συντακτικός ρόλος προτάσεων

 

Συντακτικός ρόλος προτάσεων

Προτάσεις ως …
Υποκείμενο	Αντικείμενο
Βουλητικές	Βουλητικές
Ειδικές	Ειδικές
Αναφορικές	Αναφορικές
	Πλάγιες ερωτηματικές
	Ενδοιαστικές

 

Προσοχή μη μπερδέψουμε:

• τις βουλητικές με τις τελικές
• τις πλάγιες ερωτηματικές με τις υποθετικές
• τις πλάγιες ερωτηματικές με τις αιτιολογικές
• τις πλάγιες ερωτηματικές με τις ειδικές
• τις αναφορικές με τις ειδικές

Βουλητικές

Οι βουλητικές προτάσεις εισάγονται με το «να».

Συντακτικός ρόλος: Οι βουλητικές προτάσεις μπορεί να είναι υποκείμενο ή αντικείμενο του ρήματος.

• Ως υποκείμενο

-       Όταν υπάρχει απρόσωπο ρήμα, η βουλητική πρόταση είναι υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος.

Απρόσωπα ρήματα: πρέπει, πρόκειται, απαγορεύεται, επιτρέπεται, φαίνεται κα.
Τα απρόσωπα ρήματα βρίσκεται στο γ΄ πρόσωπο.

Πχ. Πρέπει να φύγω. (Το ρήμα «πρέπει» είναι απρόσωπο. Η πρόταση «να φύγω» είναι βουλητική και λειτουργεί ως υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος.)

-       Όταν υπάρχει απρόσωπο έκφραση, η βουλητική πρόταση είναι υποκείμενο της απρόσωπης έκφρασης.

Απρόσωπες εκφράσεις: είναι καλό, είναι κακό, είναι ανάγκη κα.

Πχ. Είναι καλό να προσφέρεις βοήθεια στον συνάνθρωπό σου. (Η φράση «είναι καλό» είναι απρόσωπη έκφραση. Η πρόταση «να προσφέρεις βοήθεια στον συνάνθρωπό σου» είναι βουλητική και λειτουργεί ως υποκείμενο της απρόσωπης έκφρασης.)

• Ως αντικείμενο

Για να βρούμε το αντικείμενο, ρωτάμε «τι;». Δεν πρέπει να υπάρχει απρόσωπο ρήμα ή απρόσωπη έκφραση.

Πχ. Θέλω να πάω εκδρομή. (Η λέξη «θέλω» είναι ρήμα. Για να βρούμε το αντικείμενο, ρωτάμε «τι θέλω» κι η απάντηση είναι η βουλητική πρόταση «να πάω εκδρομή». Άρα αντικείμενο του ρήματος «θέλω» είναι η πρόταση «να πάω εκδρομή».)

Προσοχή

Δεν πρέπει να μπερδεύουμε τις βουλητικές προτάσεις με τις τελικές. Και οι βουλητικές και οι τελικές προτάσεις εισάγονται με το «να». Για να τις ξεχωρίζουμε στις τελικές προτάσεις στη θέση του «να» μπορούμε να βάλουμε το «για να».

Πχ. Τρέχω να προλάβω το λεωφορείο. (Στη θέση του «να» μπορώ να βάλω το «για να» κι η πρόταση θα γίνει «Τρέχω για να προλάβω το λεωφορείο». Άρα η πρόταση «να προλάβω το λεωφορείο» είναι τελική.)

Θέλω να φάω ένα φρούτο. (Στη θέση του «να» δεν μπορούμε να βάλουμε το «για να», διότι δεν έχει νόημα να πούμε «Θέλω για να φάω ένα φρούτο.». Άρα, αφού δεν μπορούμε να αντικαταστήσουμε το «να» με το «για να», καταλήγουμε στο ότι η πρόταση «να φάω ένα φρούτο» είναι βουλητική.)

Ειδικές

Οι ειδικές προτάσεις εισάγονται με τους συνδέσμους: ότι, πως, που.

Συντακτικός ρόλος: Οι ειδικές προτάσεις μπορεί να είναι υποκείμενο ή αντικείμενο του ρήματος.

• Ως υποκείμενο

-       Όταν υπάρχει απρόσωπο ρήμα, η ειδική πρόταση είναι υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος.

Απρόσωπα ρήματα: πρέπει, πρόκειται, απαγορεύεται, επιτρέπεται, φαίνεται κα.
Τα απρόσωπα ρήματα βρίσκεται στο γ΄ πρόσωπο.

Πχ. Φαίνεται ότι θα βρέξει. (Το ρήμα «φαίνεται» είναι απρόσωπο. Η πρόταση «ότι θα βρέξει» είναι ειδική και λειτουργεί ως υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος.)

-       Όταν υπάρχει απρόσωπο έκφραση, η ειδική πρόταση είναι υποκείμενο της απρόσωπης έκφρασης.

Απρόσωπες εκφράσεις: είναι καλό, είναι κακό, είναι ανάγκη κα.

Πχ. Είναι κακό που τσακώθηκαν. (Η φράση «είναι κακό» είναι απρόσωπη έκφραση. Η πρόταση «που τσακώθηκαν» είναι ειδική και λειτουργεί ως υποκείμενο της απρόσωπης έκφρασης.)

• Ως αντικείμενο

Για να βρούμε το αντικείμενο, ρωτάμε «τι;». Δεν πρέπει να υπάρχει απρόσωπο ρήμα ή απρόσωπη έκφραση.

Πχ. Είπε ότι θα καθυστερήσει. (Η λέξη «είπε» είναι ρήμα. Για να βρούμε το αντικείμενο, ρωτάμε «τι είπε;» κι η απάντηση είναι η ειδική πρόταση «ότι θα καθυστερήσει». Άρα αντικείμενο του ρήματος «είπε» είναι η πρόταση «ότι θα καθυστερήσει».)

Προσοχή

Δεν πρέπει να μπερδεύουμε τις ειδικές προτάσεις με τις πλάγιες ερωτηματικές. Οι ειδικές προτάσεις εισάγονται με τον σύνδεσμο «πως» (χωρίς τόνο), ενώ οι πλάγιες ερωτηματικές εισάγονται με την ερωτηματική λέξη «πώς» (με τόνο).

Πχ. Είπε πως χάρηκε με τα νέα. [Η πρόταση «πως χάρηκε με τα νέα» είναι ειδική και εισάγεται με τον σύνδεσμο «πως» (χωρίς τόνο).]

Με ρώτησε πώς λύνεται το πρόβλημα. [Η πρόταση «πώς λύνεται το πρόβλημα» είναι πλάγια ερωτηματική και εισάγεται με την ερωτηματική λέξη «πώς» (με τόνο).]

Δεν πρέπει να μπερδεύουμε τις ειδικές προτάσεις με τις αναφορικές. Οι ειδικές προτάσεις εισάγονται με τον σύνδεσμο «ότι» (χωρίς κόμμα), ενώ οι αναφορικές εισάγονται με την αντωνυμία «ό,τι» (με κόμμα).

Πχ. Λέει ότι θα χρειάζεται βοήθεια. [Η πρόταση «ότι χρειάζεται βοήθεια» είναι ειδική και εισάγεται με τον σύνδεσμο «ότι» (χωρίς κόμμα).]

Τρώει ό,τι βρει. [Η πρόταση «ό,τι βρει» είναι αναφορική και εισάγεται με την αντωνυμία «ό,τι» (χωρίς κόμμα).]

Αναφορικές

Οι αναφορικές προτάσεις εισάγονται με διάφορες αντωνυμίες, όπως «όποιος», «όσος», «ό,τι» κα.

Συντακτικός ρόλος: Οι αναφορικές προτάσεις μπορεί να είναι υποκείμενο ή αντικείμενο του ρήματος.

• Ως υποκείμενο

Για να βρούμε το υποκείμενο, ρωτάμε «ποιος;» ή «ποιοι;».

Πχ. Όποιος βιάζεται σκοντάφτει. (Η λέξη «σκοντάφτει» είναι ρήμα. Για να βρούμε το υποκείμενο, ρωτάμε «ποιος σκοντάφτει;» κι η απάντηση είναι η αναφορική πρόταση «όποιος βιάζεται». Άρα υποκείμενο του ρήματος «σκοντάφτει» είναι η πρόταση «όποιος βιάζεται».)

Όσοι φοβούνται στέκονται στην είσοδο της σπηλιάς. (Η λέξη «στέκονται» είναι ρήμα. Για να βρούμε το υποκείμενο, ρωτάμε «ποιοι στέκονται;» κι η απάντηση είναι η αναφορική πρόταση «όσοι φοβούνται». Άρα υποκείμενο του ρήματος «στέκονται» είναι η πρόταση «όσοι φοβούνται».)

• Ως αντικείμενο

Για να βρούμε το αντικείμενο, ρωτάμε «τι;».

Πχ. Λέει ό,τι σκεφτεί. (Η λέξη «λέει» είναι ρήμα. Για να βρούμε το αντικείμενο, ρωτάμε «τι λέει;» κι η απάντηση είναι η αναφορική πρόταση «ό,τι σκεφτεί». Άρα αντικείμενο του ρήματος «λέει» είναι η πρόταση «ό,τι σκεφτεί».)

Πλάγιες ερωτηματικές

Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις λειτουργούν ως αντικείμενο του ρήματος.

Εισάγονται με ερωτηματικές λέξεις (πχ. πώς, γιατί κα.), ερωτηματικές αντωνυμίες (πχ. ποιος κα.) και με το μόριο «αν».

Παραδείγματα

-       Με ρώτησε πώς ήταν το ταξίδι. (Η λέξη «ρώτησε» είναι ρήμα. Για να βρούμε το αντικείμενο, ρωτάμε «τι ρώτησε;» κι η απάντηση είναι η πλάγια ερωτηματική πρόταση «πώς ήταν το ταξίδι». Άρα αντικείμενο του ρήματος «ρώτησε» είναι η πρόταση «πώς ήταν το ταξίδι».)

Προσοχή: Δεν μπερδεύουμε τον ειδικό σύνδεσμο «πως» (χωρίς τόνο), που εισάγει ειδικές προτάσεις με την ερωτηματική λέξη «πώς» (με τόνο), που εισάγει πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις.

-       Με ρώτησε γιατί καθυστέρησα. (Η λέξη «ρώτησε» είναι ρήμα. Για να βρούμε το αντικείμενο, ρωτάμε «τι ρώτησε;» κι η απάντηση είναι η πλάγια ερωτηματική πρόταση «γιατί καθυστέρησα». Άρα αντικείμενο του ρήματος «ρώτησε» είναι η πρόταση «γιατί καθυστέρησα».)

Προσοχή: Δεν μπερδεύουμε τον αιτιολογικό σύνδεσμο «γιατί», που εισάγει αιτιολογικές προτάσεις με την ερωτηματική λέξη «γιατί», που εισάγει πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις.
Όταν η πρόταση είναι αιτιολογική στη θέση του «γιατί» μπορούμε να βάλουμε τις λέξεις «διότι» ή «επειδή» και η πρόταση φανερώνει την αιτία.
Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις συνοδεύονται από ρήματα που εκφράζουν ερώτηση ή απορία (πχ. ρωτάω, αναρωτιέμαι, απορώ κα.)

Πχ. Δε θα πάω στο σχολείο, γιατί είμαι άρρωστος. (Στη θέση της λέξης «γιατί» μπορώ να βάλω τη λέξη «διότι» κι η πρόταση θα γίνει «Δε θα πάω στο σχολείο, διότι είμαι άρρωστος». Η αντικατάσταση της λέξης «γιατί» από τη λέξη «διότι» δεν άλλαξε το νόημα. Η πρόταση «γιατί είμαι άρρωστος» φανερώνει αιτία. Άρα, είναι αιτιολογική.)

-       Αναρωτιέμαι αν θα βρέξει σήμερα. (Η λέξη «αναρωτιέμαι» είναι ρήμα. Για να βρούμε το αντικείμενο, ρωτάμε «τι αναρωτιέμαι;» κι η απάντηση είναι η πλάγια ερωτηματική πρόταση «αν θα βρέξει σήμερα». Άρα αντικείμενο του ρήματος «αναρωτιέμαι» είναι η πρόταση «αν θα βρέξει σήμερα».)

Προσοχή: Δεν μπερδεύουμε τον υποθετικό σύνδεσμο «αν», που εισάγει υποθετικές προτάσεις με το μόριο «αν», που εισάγει πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις.
Οι υποθετικές προτάσεις εκφράζουν υπόθεση.
Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις συνοδεύονται από ρήματα που εκφράζουν ερώτηση ή απορία (πχ. ρωτάω, αναρωτιέμαι, απορώ κα.)

Πχ. Αν βρέξει, δε θα πάμε εκδρομή. (Η πρόταση «αν βρέξει» εκφράζει υπόθεση κι είναι υποθετική. Δε συνοδεύεται από ρήμα που εκφράζει ερώτηση ή απορία, επομένως, δεν είναι πλάγια ερωτηματική.)

Ενδοιαστικές

Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις λειτουργούν ως αντικείμενο του ρήματος.

Εισάγονται με τους ενδοιαστικούς συνδέσμους «μήπως», «μη(ν)».

Πχ.  Φοβάμαι μήπως δε φθάσει στην ώρα του. (Η λέξη «φοβάμαι» είναι ρήμα. Για να βρούμε το αντικείμενο, ρωτάμε «τι φοβάμαι» κι η απάντηση είναι η ενδοιαστική πρόταση «μήπως δε φθάσει στην ώρα του». Άρα αντικείμενο του ρήματος «φοβάμαι» είναι η πρόταση «μήπως δε φθάσει στην ώρα του».)