Ε΄ Δημοτικού Γλώσσα Ενότητα 9: Βιβλία-Βιβλιοθήκες Γραμματική-Συντακτικό Δευτερεύουσες ή εξαρτημένες ονοματικές προτάσεις

 

Δευτερεύουσες ή εξαρτημένες ονοματικές προτάσεις

Ειδικές προτάσεις (δευτερεύουσες ή εξαρτημένες ονοματικές προτάσεις)

Σύνδεσμοι: ότι, πως, που

Συντακτικός ρόλος:

·       Αντικείμενο σε ρήματα, όπως λέω, πιστεύω, νομίζω, υποστηρίζω κα.

πχ. Ο πατέρας είπε ότι αύριο θα βρέξει. (Η ειδική πρόταση «ότι αύριο θα βρέξει» λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα «είπε».)

·       Υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις.

Απρόσωπα ρήματα (βρίσκονται σε γ΄ ενικό): πρέπει, πρόκειται, απαγορεύεται, επιτρέπεται, φαίνεται, αξίζει κα.

πχ. Φαίνεται ότι θα βρέξει. (Η ειδική πρόταση «ότι θα βρέξει» λειτουργεί ως υποκείμενο στο απρόσωπο ρήμα «φαίνεται».)

Απρόσωπες εκφράσεις: είναι καλό, είναι χρήσιμο, είναι ανάγκη είναι απορίας άξιο κα.

Είναι καλό που τακτοποίησες το δωμάτιό σου. (Η ειδική πρόταση «που τακτοποίησες το δωμάτιό σου» λειτουργεί ως υποκείμενο στην απρόσωπη έκφραση «είναι καλό».)

·       Επεξήγηση: η δευτερεύουσα πρόταση εξηγεί καλύτερα το νόημα κάποιας λέξης (συνήθως ουσιαστικού).

πχ. Μου μετέφερε ένα ευχάριστο νέο, ότι πήρε το δίπλωμα των αγγλικών. (Η ειδική πρόταση «ότι πήρε το δίπλωμα των αγγλικών» λειτουργεί ως επεξήγηση στη λέξη «νέο».)

 

Πλάγιες ερωτηματικές (δευτερεύουσες ή εξαρτημένες ονοματικές προτάσεις)

Εκφράζουν μια ερώτηση ή απορία.

Εισάγονται με ερωτηματικές λέξεις (πχ. πότε, πού, πώς, πόσος, ποιος, τι, γιατί κα.) και το μόριο «αν».

Συντακτικός ρόλος:

·       Αντικείμενο σε ρήματα, όπως ρωτώ, αναρωτιέμαι, απορώ, σκέφτομαι, αμφιβάλλω κα.

πχ. Η δασκάλα ρώτησε ποιος έκανε τη ζημιά. (Η πλάγια ερωτηματική πρόταση «ποιος έκανε τη ζημιά» λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα «ρώτησε».)

·       Υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις.

πχ. Είναι απορίας άξιο πώς έφθασε στον τελικό. (Η πλάγια ερωτηματική πρόταση «πώς έφθασε στον τελικό» λειτουργεί ως υποκείμενο στην απρόσωπη έκφραση «είναι απορίας άξιο».)

·       Επεξήγηση: η δευτερεύουσα πρόταση εξηγεί καλύτερα το νόημα κάποιας λέξης (συνήθως ουσιαστικού).

πχ. Έχω μια απορία, αν προκλήθηκαν ζημιές από την κακοκαιρία. (Η πλάγια ερωτηματική πρόταση «αν προκλήθηκαν ζημιές από την κακοκαιρία» λειτουργεί ως επεξήγηση στη λέξη «απορία».)

 

Βουλητικές προτάσεις (δευτερεύουσες ή εξαρτημένες ονοματικές προτάσεις)

Εκφράζουν επιθυμία, σχεδιασμό ή ευχή.

Σύνδεσμοι: να

Συντακτικός ρόλος:

·       Αντικείμενο σε ρήματα, όπως θέλω, μπορώ, εύχομαι, αναγκάζομαι, σκοπεύω κα.

πχ. Τα παιδιά θέλουν να πάνε εκδρομή. (Η βουλητική πρόταση «να πάνε εκδρομή» λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα «θέλουν».)

·       Υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις.

πχ. Απαγορεύεται να μιλάτε στη βιβλιοθήκη. (Η βουλητική πρόταση «να μιλάτε στη βιβλιοθήκη» λειτουργεί ως υποκείμενο στο απρόσωπο ρήμα «απαγορεύεται».)

Είναι ανάγκη να τηλεφωνήσω στη γιαγιά μου. (Η βουλητική πρόταση «να τηλεφωνήσω στη γιαγιά μου» λειτουργεί ως υποκείμενο στην απρόσωπη έκφραση «είναι ανάγκη».)

·       Επεξήγηση: η δευτερεύουσα πρόταση εξηγεί καλύτερα το νόημα κάποιας λέξης (συνήθως ουσιαστικού).

πχ. Έχω μια επιθυμία, να επισκεπτώ το Παρίσι. (Η βουλητική πρόταση «να επισκεπτώ το Παρίσι» λειτουργεί ως επεξήγηση στη λέξη «επιθυμία».)

 

Ενδοιαστικές προτάσεις (δευτερεύουσες ή εξαρτημένες ονοματικές προτάσεις)

Εκφράζουν φόβο ή δισταγμό μας για κάτι.

Σύνδεσμοι: μήπως, μη(ν)

Συντακτικός ρόλος:

·       Αντικείμενο σε ρήματα, όπως φοβάμαι, ανησυχώ κα.

πχ. Φοβάμαι μήπως δεν προλάβω το λεωφορείο. (Η ενδοιαστική πρόταση «μήπως δεν προλάβω το λεωφορείο» λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα «φοβάμαι».)

·       Επεξήγηση: η δευτερεύουσα πρόταση εξηγεί καλύτερα το νόημα κάποιας λέξης (συνήθως ουσιαστικού).

πχ. Έχω έναν φόβο, μήπως καθυστερήσω στο μάθημα. (Η ενδοιαστική πρόταση «μήπως καθυστερήσω στο μάθημα» λειτουργεί ως επεξήγηση στη λέξη «φόβο».)

Αναφορικές προτάσεις (δευτερεύουσες ή εξαρτημένες ονοματικές προτάσεις)

Αναφέρονται σε μια λέξη ή φράση κάποια άλλης πρότασης.

Οι αναφορικές προτάσεις εισάγονται με τις αναφορικές αντωνυμίες (ο οποίος κα.) και το άκλιτο «που».

πχ. Διαβάζω το βιβλίο, το οποίο μου αγόρασε η γιαγιά μου. (Η αναφορική πρόταση «το οποίο μου αγόρασε η γιαγιά μου» αναφέρεται στη λέξη «βιβλίο».)