Είδη προτάσεων (απλή, σύνθετη, επαυξημένη, ελλεπτική) Γραμματική-Συντακτικό Γλώσσα Δημοτικού

Είδη προτάσεων

Τα είδη των προτάσεων είναι: απλή, σύνθετη, επαυξημένη και ελλειπτική. 

Απλή είναι η πρόταση που περιλαμβάνει τους βασικούς όρους μιας πρότασης (υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο ή κατηγορούμε).

Οι μορφές που μπορεί να έχει μια απλή πρόταση είναι οι παρακάτω:

·       μόνο ένα ρήμα (Ρ).
πχ. Λύνω.

·       ένα ρήμα και το υποκείμενό του (Υ-Ρ).

πχ. Ο μαθητής λύνει.

·       ένα ρήμα, το υποκείμενό του και το αντικείμενό του (Υ-Ρ-Α).

πχ. Ο μαθητής λύνει την άσκηση. 

·       ένα ρήμα, το υποκείμενό του και το κατηγορούμενο (Υ-Ρ-Κ).

πχ. Ο μαθητής είναι έξυπνος.

 

Σύνθετη είναι η πρόταση που έχει ένα ρήμα και περισσότερα από ένα υποκείμενα, αντικείμενα ή κατηγορούμενα, τα οποία χωρίζονται μεταξύ τους με κόμμα ή συνδέονται με τον σύνδεσμο «και».

Παραδείγματα με σύνθετες προτάσεις

·       Υποκείμενα (Για να βρούμε τα υποκείμενα ρωτάμε «ποιος» ή «ποιοι».)

Η μπανάνα και το μήλο είναι φρούτα. (Η πρόταση έχει δυο υποκείμενα που συνδέονται με τον σύνδεσμο «και». Αυτά είναι «η μπανάνα» και «το μήλο».)

Ο Μάρτιος, ο Απρίλιος και ο Μάιος είναι μήνες. (Η πρόταση έχει τρία υποκείμενα που συνδέονται με κόμμα και με τον σύνδεσμο «και». Αυτά είναι «ο Μάρτιος», «ο Απρίλιος» και «ο Μάιος».)

·       Αντικείμενα (Για να βρούμε τα αντικείμενα ρωτάμε «τι».)

Η γιαγιά αγόρασε φρούτα και λαχανικά. (Η πρόταση έχει δυο αντικείμενα που συνδέονται με τον σύνδεσμο «και». Αυτά είναι «φρούτα» και «λαχανικά».)

Ο παππούς έφαγε αμύγδαλα, φουντούκια και φιστίκια. (Η πρόταση έχει τρία αντικείμενα που συνδέονται με κόμμα και με τον σύνδεσμο «και». Αυτά είναι «αμύγδαλα», «φουντούκια» και «φιστίκια».)

·       Κατηγορούμενα (Το κατηγορούμενο αποδίδει μια ιδιότητα στο υποκείμενο. Για να βρούμε τα κατηγορούμενα στην πρόταση, πρέπει να υπάρχουν συνδετικά ρήματα. Συνδετικά ρήματα: είμαι, φαίνομαι, γίνομαι κα.)

Ο μαθητής είναι έξυπνος και ευγενικός. (Η πρόταση έχει δυο κατηγορούμενα που συνδέονται με τον σύνδεσμο «και». Αυτά είναι «έξυπνος» και «ευγενικός».)

Η μαθήτρια είναι επιμελής, συνεπής και πρόθυμη. (Η πρόταση έχει τρία κατηγορούμενα που συνδέονται με κόμμα και με τον σύνδεσμο «και». Αυτά είναι «επιμελής», «συνεπής» και «πρόθυμη».)

 

Επαυξημένη πρόταση είναι η πρόταση που εκτός από τους βασικούς όρους (υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο ή κατηγορούμενο) περιλαμβάνει και προσδιορισμούς. Δηλαδή για να σχηματίσουμε επαυξημένες προσθέσεις προσθέτουμε στις απλές προτάσεις προσδιορισμούς.

Οι προσδιορισμοί είναι λέξεις που δεν είναι απαραίτητες, αλλά μας δίνουν επιπλέον πληροφορίες.

Οι προσδιορισμοί μπορεί να είναι:

·       λέξεις ή φράσεις που φανερώνουν χρόνο.

πχ. Το πλοίο θα έρθει. → Απλή πρόταση (αποτελείται από υποκείμενο + ρήμα)

      Το πλοίο θα έρθει αύριο. → Επαυξημένη πρόταση (Αποτελείται από τη λέξη «αύριο» που φανερώνει χρόνο. Ρωτάμε «πότε» κι η απάντηση είναι «αύριο». Άρα έχουμε στην πρόταση έναν προσδιορισμό.)

·       λέξεις ή φράσεις που φανερώνουν τόπο.

πχ. Το πλοίο φθάνει. → Απλή πρόταση (αποτελείται από υποκείμενο + ρήμα)

      Το πλοίο φθάνει στο λιμάνι. → Επαυξημένη πρόταση (Αποτελείται από τη φράση «στο λιμάνι» που φανερώνει τόπο. Ρωτάμε «πού» κι η απάντηση είναι «στο λιμάνι». Άρα έχουμε στην πρόταση έναν προσδιορισμό.)

·       λέξεις ή φράσεις που φανερώνουν τρόπο.

πχ. Ο παππούς έρχεται. → Απλή πρόταση (αποτελείται από υποκείμενο + ρήμα)

      Ο παππούς έρχεται με το πλοίο. → Επαυξημένη  πρόταση (Αποτελείται από τη φράση «με το πλοίο» που φανερώνει τρόπο. Ρωτάμε «πώς» κι η απάντηση είναι «με το πλοίο». Άρα έχουμε στην πρόταση έναν προσδιορισμό.)

·       λέξεις ή φράσεις που φανερώνουν ποσό.

πχ. Βρέχει. → Απλή πρόταση (αποτελείται από ρήμα)

      Βρέχει πολύ. → Επαυξημένη  πρόταση (Αποτελείται από τη λέξη «πολύ» που φανερώνει ποσό. Ρωτάμε «πόσο» κι η απάντηση είναι «πολύ». Άρα έχουμε στην πρόταση έναν προσδιορισμό.)

Ελλειπτική προτάση είναι η πρόταση από την οποία λείπουν κάποιοι βασικοί όροι των προτάσεων (πχ. υποκείμενο, ρήμα). Αυτό γίνεται γιατί οι βασικοί όροι εννοούνται εύκολα.

Χρησιμοποιούμε τις ελλειπτικές προτάσεις:

•  για να δώσουμε ζωντάνια και αμεσότητα στον λόγο μας
•  για να είμαστε σύντομοι στον λόγο μας παραλείποντας κάποια βασικά συστατικά της πρότασης

πχ. Χρόνια πολλά! (Αν δεν ήταν ελλειπτική πρόταση θα μπορούσαμε να είχε την εξής μορφή: "Ο Γιώργος ευχήθηκε χρόνια πολλά")