Ε΄ Δημοτικού Γλώσσα Ενότητα 9: Βιβλία-Βιβλιοθήκες Γραμματική-Συντακτικό-Λεξιλόγιο Σύνθετες λέξεις με α΄ συνθετικό προθέσεις από την αρχαία ελληνική γλώσσα

 

Ενότητα 9: Βιβλία-Βιβλιοθήκες

Σύνθετες λέξεις με α΄ συνθετικό προθέσεις από την αρχαία ελληνική γλώσσα

Οι προθέσεις είναι οι εξής: αμφί (= και από τις δυο πλευρές), ανά, διά, εις, εκ, επί, κατά, μετά, παρά, περί, προ, προς, συν, υπέρ, υπό, αντί.

Κανόνες σχηματισμού με την πρόθεση «συν»

συν + φωνήεν → συν-                                    πχ. συν + αγωνιστής = συναγωνιστής

συν + τ, δ, θ → συν-                                       πχ. συν + τρέχω = συντρέχω

                                                                              συν + δεσμός = σύνδεσμος

                                                                              συν + θέση = σύνθεση

συν + ζ → συ-                                                 πχ. συν + ζω = συζώ

συν + ξ → συ-                                                 πχ. συν + ξύλο = σύξυλος         

συν + σκ → συσκ-                                          πχ. συν + σκοτίζομαι = συσκοτίζομαι

συν + σπ → συσπ                                           πχ. συν + σπουδάζω = συσπουδάζω

συν + στ → συστ                                            πχ. συν + στεγάζω = συστεγάζω

συν + κ, γ, χ → συγ-                                       πχ. συν + γνώμη = συγγνώμη

                                                                              συν + κρατώ = συγκρατώ

                                                                              συν + χωριανός = συγχωριανός

συν + π, β, φ, ψ → συμ-                                 πχ. συν + πάσχω = συμπάσχω

                                                                              συν + βάλλω = συμβάλλω

                                                                              συν + φοιτητής = συμφοιτητής

                                                                              συν + ψηφίζω = συμψηφίζω

συν + ν → συνν-                                             πχ. συν + νέφος = σύννεφο

συν + λ → συλλ                                              πχ. συν + λαμβάνω = συλλαμβάνω

συν + μ → συμμ-                                            πχ. συν + μαθητής = συμμαθητής

συν + ρ → συρρ-                                            πχ. συν + ροή = συρροή

συν + σ → συσσ-                                            πχ. συν + σωρεύω = συσσωρεύω

Κανόνες σχηματισμού με την πρόθεση «εν»

Το «ν» από την πρόθεση «εν» παθαίνει ό,τι και το «ν» από την πρόθεση «συν». Δηλαδή ισχύουν οι προηγούμενοι κανόνες.

εν + φωνήεν → εν-                                         πχ. εν + ισχύω = ενισχύω

εν + τ, δ, θ → εν-                                           πχ. εν + τύπος = έντυπο

εν + π, β, φ, ψ → εμ-                                      πχ. εν + πιστός = έμπιστος

                                                                              εν + βίος = έμβιο

                                                                              εν + ψυχή = έμψυχο

εν + κ, γ, χ → εγ-                                            πχ. εν + κλίση = έγκλιση

                                                                              εν + χορδή = έγχορδος

εν + ν → ενν-                                                  πχ. εν + νόμος = έννομος             

εν + λ → ελλ-                                                 πχ. εν + λόγος = έλλογος

εν + μ → εμμ-                                                 πχ. εν + μένω = εμμένω

Κανόνες σχηματισμού με την πρόθεση «εκ»

Όταν σε μια σύνθετη λέξη το α΄ συνθετικό είναι η πρόθεση «εκ» και το β΄ συνθετικό μια λέξη που ξεκινάει από φωνήεν, τότε το «κ» της πρόθεσης «εκ» μετατρέπεται σε «ξ» και γίνεται «εξ».

πχ. εκ + οδός → έξοδος, ενώ εκ + βολή = εκβολή

Κανόνες σχηματισμού με τις προθέσεις «κατά» και «μετά»

Μερικές φορές το «τ» των προθέσεων «κατά» και «μετά» μετατρέπεται σε «θ» και οι προθέσεις γίνονται «καθ-» και «μεθ-».

πχ. κατά + οδός → κάθοδος                          

      μετά + οδός → μέθοδος                μετά + αύριο = μεθαύριο

 

 

Σύνθετες λέξεις με α΄ συνθετικό την πρόθεση «συν»

Συν +
α	Συν + αγωνιστής = συναγωνιστής
β	Συν + βαδίζω = συμβαδίζω Συν + βάλλω = συμβάλλω
γ	Συν + γνώμη = συγγνώμη Συν + γράφω = συγγράφω
ε	Συν + εργάτης = συνεργάτης
ζ	Συν + ζω = συζώ
κ	Συν + κάτοικος = συγκάτοικος Συν + κρίνω = συγκρίνω
λ	Συν + λόγος = σύλλογος Συν + λήψη = σύλληψη Συν + λαμβάνω = συλλαμβάνω (αόριστος: συνέλαβα) Συν + λυπούμαι = συλλυπούμαι
μ	Συν + μορφώνω = συμμορφώνω Συν + μαθητής = συμμαθητής Συν + μετέχω = συμμετέχω Συν + μαζεύω = συμμαζεύω
ν	Συν + νέφος = σύννεφο
ξ	Συν + ξύλο = σύξυλος
ο	Συν + ομιλία = συνομιλία
π	Συν + παίκτης = συμπαίχτης Συν + πάσχω = συμπάσχω Συν + πολίτης = συμπολίτης Συν + πολεμιστής = συμπολεμιστής
ρ	Συν + ραφή = συρραφή Συν + ρίζα = σύρριζα Συν + ροή = συρροή
σ	Συν + σωρεύω = συσσωρεύω Συν + σίτος = συσσίτιο Συν + σώμα = σύσσωμος
τ	Συν + τρέχω = συντρέχω
υ	Συν + υπεύθυνος = συνυπεύθυνος
χ	Συν + χωριανός = συγχωριανός Συν + χαίρω = συγχαίρω
στ	Συν + στεγάζω = συστεγάζω

 

Σύνθετες λέξεις με α΄ συνθετικό την πρόθεση «εν»

Εν +
β	Εν + βίος = έμβιο
ι	Εν + ισχύω = ενισχύω
κ	Εν + κρίση = έγκριση Εν + κλίση = έγκλιση
λ	Εν + λόγος = έλλογος
μ	Εν + μένω = εμμένω
ν	Εν + νόμος = έννομος
π	Εν + πιστός = έμπιστος
τ	Εν + τύπος = έντυπο
χ	Εν + χορδή = έγχορδος
ψ	Εν + ψυχή = έμψυχο

 

Άλλα παραδείγματα

Επί + τύχη = επιτυχία

Προ + γράμμα = πρόγραμμα

Ανά + γνώση = ανάγνωση

Κατά + λόγος = κατάλογος

Από + βλέπω = αποβλέπω

Αμφί + βίος = αμφίβιο           

Εις + άγω = εισάγω